15/9/2025
Przygotowując się do wystawy w Galerii Aspekty nie organizowaliśmy metaforycznej wyprawy: zaprosiliśmy artystkę oraz dwóch artystów z Ghany, aby bezpośrednio zaprezentowali swoje spojrzenie na kulturę, tradycje oraz obecną sytuację swojego kraju. Polskie artystki i artysta pokazują prace odnoszące się do ich własnych doświadczeń oraz przemyśleń, które w szerszym kontekście wystawy mogą nabrać nowych znaczeń.
W latach 1966-1980 Dr. Bogdan Szczygieł przebywał w Nigrze, gdzie pracował jako lekarz i wykładowca, oraz w Beninie, kierując tam wyprawą dokumentalną Ministerstwa Kultury i Sztuki. Stworzył pokaźną kolekcję rzeźb, artefaktów oraz innych obiektów pochodzących z Afryki Zachodniej, która stała się podstawą do założenia Muzeum Afrykanistycznego w Olkuszu. Kinga Nowak, dorastająca tam w okresie powstawania instytucji, miała okazję wchodzić w bliski kontakt z tymi obiektami, a doświadczenie z czasów dzieciństwa znajduje dzisiaj swoje odzwierciedlenie w jej twórczości. W grupie osób zaangażowanych w tworzenie muzeum (należała do niej ciocia Kingi) snuto marzenia, a potem konkretne plany, o podróży do Afryki. Finalnie do wyprawy nie doszło.
W lipcu tego roku poleciałam do Afryki Zachodniej, aby spotkać kuratorów i artystów, w tym biorących udział w tej wystawie Ritę Mawuenę Benissan, Patricka Tagoe-Turksona i Kwaku Yaro. Oprócz Ghany planowałam zobaczyć również Togo, gdzie byłam umówiona z kuratorką, oraz miałam nadzieję na wjazd do Beninu. Z powodów logistycznych ten drugi plan musiałam porzucić jeszcze przed wylotem z Europy, a już kiedy byłam w Ghanie sytuacja społeczno-polityczna w Lomé, stolicy Togo, stawała się coraz bardziej niestabilna. Pojawiały się doniesienia medialne o brutalnym tłumieniu antyrządowych protestów, co najmniej siedmiu osobach zamordowanych przez służby oraz potencjalnym zamknięciu granic z Ghaną i Beninem. Po kilku dniach udało mi się skontaktować ze znajomą kuratorką, która powiedziała mi, że w Lomé zostało odcięte połączenie z internetem i sytuacja jest zdecydowanie zbyt niebezpieczna, żebym przyjechała. Do czasu lotu powrotnego zostałam w Ghanie. Przez pryzmat dogłębnych rozmów ze spotkanymi tam osobami, a także obserwacji architektury i infrastruktury zaczęłam dostrzegać coraz więcej wątków wspólnych z tymi pojawiającymi się w twórczości Pameli Bożek i Józefa Gałązki: troska o środowisko naturalne, koegzystencja człowieka ze zwierzętami czy przechowywanie i transport własnego mienia oraz zasobów. Wyjazd do innych państw Afryki Zachodniej nie był możliwy.
Tytuł wystawy Wyprawy nie będzie nie odnosi się jednak jedynie do naszych osobistych doświadczeń. Inspiracją jest też artykuł Moniki Stobieckiej przywołujący antykolonialne działania interwencyjne na wystawie stałej "Afrykańskie wyprawy, azjatyckie drogi" w Państwowym Muzeum Etnograficznym. Stobiecka pisze: "Wystawa już na poziomie tytułu rodzi niepokój i kieruje w stronę kolonialnych kompleksów – Afryka to miejsce, do którego organizuje się wyprawy […]. Tytuł ramuje wystawę stałą jako prezentację miejsc, których się nie zamieszkuje, tylko odwiedza, dlatego opowieść jest tu jakby osnuta aurą tajemnicy i eksploracji dokonywanej przez kogoś z zewnątrz [...]." W PME, w obliczu niemożności szybkiej zmiany ekspozycji, zdecydowano się na opatrzenie eksponatów kodami QR prowadzącymi do wypowiedzi przedstawicieli kultur i społeczności, z których pochodzą prezentowane obiekty. Przygotowując się do wystawy w Galerii Aspekty nie organizowaliśmy metaforycznej wyprawy: zaprosiliśmy artystkę oraz dwóch artystów z Ghany, aby bezpośrednio zaprezentowali swoje spojrzenie na kulturę, tradycje oraz obecną sytuację swojego kraju. Polskie artystki i artysta pokazują prace odnoszące się do ich własnych doświadczeń oraz przemyśleń, które w szerszym kontekście wystawy mogą nabrać nowych znaczeń.
Maria Prokesz
EN
Between 1966 and 1980, Dr. Bogdan Szczygieł travelled to Niger, where he worked as a physician and lecturer, as well as to Benin, where he led a research expedition organized by the Ministry of Culture and Art. He assembled a considerable collection of sculptures, artifacts, and other objects from West Africa, which became the foundation for establishing the African Museum in Olkusz. Kinga Nowak, who was growing up in the town as the institution was being established, had the opportunity to come into close contact with these objects, and her childhood experiences are reflected today in her artistic practice. The group of people engaged in creating the museum (which included Kinga’s aunt), had dreams, followed by tangible plans, of traveling to Africa. Ultimately, the expedition was never brought to fruition.
In July of this year, I travelled to West Africa to meet with curators and artists, including Rita Mawuena Benissan, Patrick Tagoe-Turkson, and Kwaku Yaro, whose works are shown in this exhibition. In addition to Ghana, I had planned to visit Togo, where I had made plans to meet with a curator, and I also hoped to travel in Benin. For logistical reasons, I had to give up on the latter plan even before leaving Europe, and then while I was in Ghana, the socio-political situation in Lomé, the capital of Togo, was becoming increasingly unstable. Media reports spoke of brutal repression of anti-government protests, at least seven people killed by security forces, and the potential closure of borders with Ghana and Benin. After several days I managed to contact the curator I knew, who told me that internet access in Lomé had been cut off and that the situation was far too dangerous for me to come. I remained in Ghana until my return flight. Through in-depth conversations with the people I met there, as well as observing architecture and infrastructure, I began to notice more and more parallels with themes present in the work of Pamela Bożek and Józef Gałązka: care for the natural environment, coexistence of humans and animals, and the storage and transport of one’s property and resources. Traveling to other West African countries turned out not to be an option.
The title of the exhibition, The Expedition is Off, however, does not refer solely to our personal experiences. It is also inspired by an article by Monika Stobiecka, which recalls anti-colonial interventions in the permanent exhibition African Expeditions, Asian Ways at the State Ethnographic Museum in Warsaw. Stobiecka writes: “The exhibition, already in its title, evokes unease and points towards colonial preoccupations – Africa is a place where one goes on expeditions […]. The title frames the permanent exhibition as a display about places not inhabited, only visited, and so the narrative is imbued with an air of mystery and exploration carried out by an outsider […].” At the Ethnomuseum, because the exhibition could not be changed on short notice, a decision was made to provide the exhibits with QR codes linking to commentary by representatives of the cultures and communities from which the objects originated. While working on the exhibition at Aspekty Gallery, we were not organising a metaphorical expedition: we invited three artists from Ghana to offer their firsthand perspectives on the culture, traditions, and current situation of their country. The works by Polish artists, meanwhile, refer to their own experiences and considerations, and, in the broader context of the exhibition, may take on new meanings.
Maria Prokesz
